Þjóðareignir í einkaeign II

Í umræðu sl. daga um hvort auðlindir landsins eigi að vera í þjóðareign, hafa sumir stjórnmálamenn sem eru á þeirri skoðun, hnýtt aftan í setningunni - "nema þær sem eru í einkaeign."

Hvaða náttúruauðlindir eru með óumdeildum hætti í einkaeigu? Er verið að tala um landið sjálft, þ.e. bókfærðar landareignir hvort sem er í þéttbýli eða dreifbýli? Það má færa rök fyrir því að sjálft landið, jörðin sem við stöndum á, sé náttúruauðlind. Á landinu er síðan náttúra, rennandi vatn, malarnámur, hverir, fiskivötn o.s.frv. Spurningin er því ekki síst sú hvort þessar auðlindir, sem eins og af eðli máls leiðir er að finna á landi, eru sérstakar auðlindir hver um sig eða hvort slengja má þeim í einn pakka sem “auðlindir tengdar landi”.  

Stefna Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins hefur verið sú að fara seinni leiðina og segja að allar auðlindir séu tengdar landinu, - sem aftur er í eigu einstaklings. Ergo: auðlindirnar eru í eigu einstaklings. Samkvæmt þessari röksemdafærslu er í raun ekkert til sem heitir auðlind í þjóðareign, nema ef vera kynni þær auðlindir sem finnast á þjóðlendum. Þjóðlenda er samkvæmt skilgreiningu "landsvæði utan eignarlanda þó að einstaklingar eða lögaðilar kunni að eiga þar takmörkuð eignarréttindi." Eignarland er hins vegar "landsvæði sem er háð einkaeignarrétti þannig að eigandi landsins fer með öll venjuleg eignarráð þess innan þeirra marka sem lög segja til um á hverjum tíma." (Hér er vert að vekja athygli á því fyrir þá sem halda því fram að þjóðin geti ekki átt eignir, að þjóðlenda er nákvæmlega slíkt fyrirbæri – eign í eigu þjóðarinnar.)

 

 Lög um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu frá 1998 eru byggð upp á þessari hugsun, landeigandi á auðlindirnar í einkaréttarlegum skilningi.1. gr. Lög þessi taka til auðlinda í jörðu í landi, í botni vatnsfalla og stöðuvatna og í sjávarbotni innan netlaga. [Lögin taka einnig til rannsókna á vatnsafli til raforkuframleiðslu.]¹⁾
Með auðlindum er í lögum þessum átt við hvers konar frumefni, efnasambönd og orku sem vinna má úr jörðu, hvort heldur í föstu, fljótandi eða loftkenndu formi og án tillits til hitastigs sem þau kunna að finnast við.3. gr. Eignarlandi fylgir eignarréttur að auðlindum í jörðu, en í þjóðlendum eru auðlindir í jörðu eign íslenska ríkisins,¹⁾ nema aðrir geti sannað eignarrétt sinn til þeirra. 

Með breytingum á frumvarpinu sem lagt var fram á þessu þingi er gert tvennt: annars vegar er bætt við listann um auðlindir og nú er vatnsorkan komin þarna á blað yfir auðlindir í einkaeign landeiganda og síðan er það áréttað að “forræði á rannsóknum og nýtingu auðlinda í eignarlöndum verður alfarið hjá fasteignareigendum í stað ráðherra áður, en leyfi Orkustofnunar og forsætisráðherra eða landbúnaðarráðherra verður áskilið þegar um er að ræða rannsóknir og nýtingu í þjóðlendum og á ríkisjörðum.” 

Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn hafa sem sagt verið að herða tök einkaaðila á náttúruauðlindunum alveg fram á það síðasta. Það verður því að leyfa sér að efast um heilindi þeirra í að efna þetta kosningaloforð sitt, enda allt útlit fyrir að um málamyndagerning sé að ræða. 

Ekki hef ég trú á að þeir stjórnmálamenn sem vilja mæla fyrir sameign þjóðarinnar á auðlindum eða að náttúruauðlindir skuli vera í þjóðareign, séu sáttir við að allar þær auðlindir sem upp eru taldar í þessum lögum séu og verði í einkaeign og komi því ekki til álita sem náttúruauðlindir í þjóðareign. Það er því ljóst að það þarf að endurskoða ofangreind lög með tilliti til væntanlegs ákvæðis í stjórnarskrá um að náttúruauðlindir skuli vera í þjóðareign. Því hér eru taldar upp allar helstu náttúruauðlindir þjóðarinnar að fiskinum í sjónum og vatninu slepptu.  

Látum fiskinn í sjónum liggja á milli hluta í bili og lítum þá aðeins á vatnið og hvað hefur verið að gerast með það. Vatnið er auðsýnilega náttúruleg auðlind. Er það betur komið í einkaeign eða sem sameign þjóðarinnar og hver er staðan núna? Staðan með vatnið er nokkuð sérstök nú um stundir, í gildi eru vatnalög frá 1923 en Alþingi samþykkti sl. vor ný vatnalög sem taka hins vegar ekki gildi fyrr en síðar á þessu ári, eftir kosningar.

Samkvæmt eldri og gildandi lögunum gilti ekki einkaeignarréttur landeiganda á vatninu heldur hafði landeigandi afnotarétt af því.  Eða eins og segir í vatnalögunum frá 1923: “2. gr. Landareign hverri fylgir réttur til umráða og hagnýtingar því vatni, straumvatni eða stöðuvatni, sem á henni er, á þann hátt, sem lög þessi heimila.”

Valgerður Sverrisdóttir leiddi hins vegar fram hjörð lögfræðinga sem gerðu sitt ítrasta til að sýna fram á að afnotarétturinn væri í raun það sama og fullgiltur eignarréttur og blönduðu inn umræðuna lögfræðilegum skilgreiningum á fasteignahugtakinu o.fl. Í nýju vatnalögunum reyndu Framsóknarmenn og Sjálfstæðismenn að koma vatninu í einkaeign með eftirfarandi hætti: 

“4. gr. Eignarréttur að vatni.
Fasteign hverri, þar með talið þjóðlendu, fylgir eignarréttur að því vatni sem á henni eða undir henni er eða um hana rennur.”

 

Sem sagt, landeigandi á eignarréttinn að vatninu.

 Það var mjög kostulegt að sjá röksemdafærslu stjórnarflokkana, sem gekk út á, að þar sem afnotaréttur að vatni skv. lögum frá 1923 væri hið sama og eignarréttur á vatni samkvæmt nýju lögunum, þá væri hér aðeins um formbreytingu að ræða. Engu að síður skipti öllu máli að koma þessum lögum í gegnum þingið!

Eins og umræður á Alþingi báru síðan með sér, er hér ekki um formsatriði að ræða heldur grundvallarágreining. Er rétt að allar náttúrulegar auðlindir séu í einkaeign landeiganda (eða kvótaeiganda) eða á þjóðin þær?  

Nú kunna menn að hafa ákveðna samúð með þeirri hugsun að bóndinn eigi land sitt með gögnum þess og gæðum. Svo hafi alltaf verið.  

Þá verður að hafa eftirfarandi í huga: Í fyrsta lagi hefur ekki alltaf svo verið sbr. vatnalögin frá 1923. Bændur og aðrir landeigendur hafa unað glaðir við sinn afnotarétt hingað til, en hafa ekki haft óskoraðan eignarrétt.

Í öðru lagi þá eru það ekki bara bændur sem eiga jarðir í dag, - jarðeigendur í dag eru í auknum mæli spákaupmenn og orkufyrirtæki, bankar og aðrir kaupahéðnar. Breytingar á vatnalögunum, raforkulögunum og lögunum um nýtingu auðlinda í jörðu hafa gert (vatnið), orkuna og auðlindirnar að einkaeign og verslunarvöru. Náttúruauðlindirnar eru komnar á markaðstorgið. Afleiðingar af því eru ófyrirséðar fyrir almenning í landinu.

Í þriðja lagi er til önnur sýn á náttúruverðmæti en að þau hljóti að vera í einkaeign og eigandi geti ráðskast með þau að vild. Sú sýn grundvallast m.a. annars á því að t.d. vatn sé sameiginleg arfleifð mannkyns. Það beri ekki að líta á það sem verslunarvöru, heldur fyrst og fremst sem félagsleg, menningarleg og vistvæn gæði. Þessa sýn hafa Sameinuðu þjóðirnar t.d. lagt til grundvallar umfjöllun sinni um vatn og hér á landi lögðu 14 félagasamtök fram yfirlýsinguna Vatn fyrir alla sem byggir á svipaðri sýn. (sjá: http://www.bsrb.is//page.asp?id=688 ) Þessi samtök, nánast öll verkalýðshreyfingin, þjóðkirkjan, helstu náttúruverndarsamtökin og fleiri hafa þegar farið fram á að ákvæði er varðar sérstöðu vatns verði sett í stjórnarskrána: “Vegna mikilvægis vatns fyrir íslenska þjóð og lífríki landsins telja undirrituð samtök nauðsynlegt að fest verði í stjórnarskrá Íslands ákvæði um skyldur og réttindi stjórnvalda og almennings hvað varðar réttindi, verndun og nýtingu vatns. Lög og reglugerðir um nýtingu vatns taki því mið af ákvæðum sem viðurkenna rétt einstaklinga til vatns sem og lögum er varða verndun vatns og náttúru.”

Ég held að það sé mikill vilji til þess meðal almennings að setja ákvæði í stjórnarskrá sem taki af vafa um að  náttúruauðlindir verði í eigu þjóðarinnar, sem hafi af þeim arð og að þær þjóðareignir verði ekki framseldar einkaaðilum til eignar. Að mínu viti er því nauðsynlegt að taka til endurskoðunar öll þau lög sem Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn hafa verið að setja á undanförnum misserum og ganga út á að færa einkaaðilum náttúruauðlindir þjóðarinnar til eignar.

Þjóðareignir í einkaeign I

Ég sá í Fréttablaðinu í morgun að Bjarni Benediktsson var farinn að viðra þá hugmynd að hugtakið “þjóðareign” mætti alveg að falla út úr hugsanlegu ákvæði í stjórnarskrá um auðlindir. Eftir skyldi standa einfaldlega að nýta ætti auðlindir til hagsbóta fyrir land og þjóð. Og eins og Sjálfstæðismenn hafa viljað leiða út nýtinguna á auðlindum í þjóðareigu skv. frumvarpi Geirs Haarde og Jóns Sigurðssonar, að þá á nýtingin að vera í höndum einstaklinga með fullan eignarrétt á þeim þáttum þjóðareignarinnar sem að þeir geta gert sér mat úr. Nýtingin á auðlindum í þjóðareign er best borgið í höndum einstaklinga sem eiga þá þætti sem græða má á.

Og þá er að sjálfsögðu logiskt að sleppa út úr formúlunni þessu óþarfa hugtaki “þjóðareign”.  Eftir stendur þá: Einstaklingar skulu eiga og nýta sér (fyrrum sameiginlegar) auðlindir þjóðarinnar. Það er “þjóðinni” fyrir bestu.  

Það má líta á þessar hugmyndir sem birtingarmynd af vilja Sjálfstæðisflokkins, flokkurinn er í eðli sínu á móti sameign og samvinnu því grundvallartrúarsetning flokksins er “óheft einstaklingsframtak” eða réttara sagt “óheft eiginhagsmunahyggja einstaklingsins”. Afstaða Sjálfstæðisflokksins í auðlindamálinu er því auðsýnilega pólitísk. Og er það í sjálfu sér ekki skrítið því afstaða í auðlindamálinu byggir á pólítík en ekki lögfræðilegum fínessum.  

Ég sé ekki betur en að Magnús Thoroddsen hæstaréttarlögmaður hafi  í Morgunblaðinu í morgun komist nálægt formúleringu á stjórnarskrárákvæði um auðlindir sem ásættanlegt er.  Í fyrsta lagi er eðlilegt að ákvæðið taki til allra náttúruauðlinda hvort heldur í lofti, legi eða láði. Hvað kann að teljast náttúruauðlind kann það að vera breytingum háð í tímans rás og því ekki ástæða að telja upp með tæmandi hætti allar þekktar náttúruauðlindir.  Hann sleppir líka þeim “botnlanga” sem sumir stjórnmálamenn hafa hengt aftan í setninguna um að þjóðin skuli eiga náttúruauðlindirnar, -“nema þær sem eru í einkaeigu”. Mér hefur þótt þessi hali sérkennilegur því málið snýst í raun skilgreiningu á hvað telst auðlind í þjóðareign og hvað telst einkaeign og þar hlýtur allt að vera til skoðunar og skilgreiningar.  Magnús telur líka eðlilegt að tilgangurinn með setningu slíks ákvæðis í stjórnarskrá sé sá að þjóðin njóti arðs af auðlindinni og því sé kveðið á um auðlindagjald og að einstaklingar kunni að hafa afnotarétt af auðlindum, en slíkur réttur geti aldrei skapað eignarrétt. Í næsta bloggi mun ég síðan velta vöngum yfir því hvaða náttúruauðlindir eru í einkaeigu og hvers vegna. 

Hin lögfræðilega/pólitíska mótsögn

Það verður reyndar fróðlegt hvað téðum fræðimönnum mun finnast til um lögfræðilegt ágæti þess “Salmonellu”- dóms sem ríkisstjórnin hvað upp í þessum máli í dag.

“Í frumvarpinu segir, að náttúruauðlindir Íslands skulu vera þjóðareign. Sé með því vísað til fullveldisréttar og sameiginlegrar ábyrgðar allrar þjóðarinnar á náttúruauðlindum Íslands og sérstaklega tekið fram, að ekki sé með þessari stefnuyfirlýsingu haggað við réttindum einstaklinga og lögaðila sem njóta verndar samkvæmt eignaréttarákvæðis stjórnarskrárinnar,” segir í frásögn netMbl.

Ekki verður betur séð en að hér hafi tekist ágætlega að búa til lögfræðilega mótsögn. Hvernig geta ákveðnir aðilar átt fullan eignarréttlega varðan hlut í þjóðreigninni? Hlýtur ekki að þurfa að hafa þetta skýrt? Þjóðin á eignina, en einstaklingar geta haft af henni afnotarétt eftir atvikum. Þeir sem njóta beinna hlunninda af þessum afnotarétti í formi fjárhagslegs arðs eru í raun að fá greitt ákveðið umsýslugjald vegna þeirrar staðreyndar að þeir eru eigendur lands eða kvóta. Aðrar tekjur, en þær sem má telja hóflegt og sanngjarnt umsýslugjald til landeiganda fyrir afnot af vatnsréttindum eða kvótaeiganda fyrir að afla, renna til þjóðarinnar.

Landeigendur hafa gert 96 milljarða kröfu vegna vatnsréttinda við Kárahnjúka. Það kann að vera að verðmatið á vatnsréttindunum sé byggt á einhverju áþreifanlegu, en það er ljóst að það er langt frá því að vera hóflegt eða sanngjarnt umsýslugjald til landeiganda fyrir það eitt að vatnsfall rennur í gegnum landareign þeirra. (Bætur fyrir rask vegna virkjanaframkvæmda eru óskylt mál.) Það má komast að einhverri niðurstöðu um hvort það sé réttmætt gjald til landeiganda að hann fái hundrað milljónir fyrir að áin renni fyrir utan gluggann. Hinn hluti verðmætis vatnsréttindanna ætti þá að leggjast inn á reikning landsmanna.

Þjóðin á Þingvelli og Hnitbjörg. Að sjálfsögðu getur þjóðin átt eign. Það er engin pólitísk mótsögn í því.

Af fræðimönnum um þjóðareign

Er fiskurinn í sjónum sameign eða einkaeign, er vatnið sameign eða einkaeign? Ég hugsaði mér gott til glóðarinnar að heyra álit “fræðimannana” sem RÚV kynnti sem slíka til að varpa ljósi á málið. En teljast þeir sem starfa fyrir stofnun sem hefur “að markmiði að efla skilning á mikilvægi eignaréttar” hlutlausir þegar kemur að þessari spurningu? 

Morgunvaktin hefur sumpart staðið sig vel upp á síðkastið, þó ég vilji meina að meiri gagnrýni hafi mátt gæta í umfjöllun – en ég tengi hér saman umræðu um vatnsréttindi við Þjórsá og svo auðlindaumfjöllunina í morgun. Það sem mér þótti hins vegar stórundarlegt í umfjöllun morgunsins var tilkoma “fræðimannanna” sem til voru kvaddir til að varpa ljósi á deilumálið.

“Fræðimenn hafa líka velt því fyrir sér hvaða þýðingu það hafi að setja ákvæði eins og þetta í stjórnarskrána. Rannsóknarmiðstöð í samfélags- og efnahagsmálum (RSE) er nú að leggja lokahönd á bók um þetta efni. Sveinn Helgason hitti Birgi Tjörva Pétursson forstöðumann miðstöðvarinnar og spurði hann fyrst hvort það gæti verið “mögulegt að ákveðin eign gæti verið í eigu þjóðar.”  Þannig hljómaði kynning umsjónarmanns Morgunvaktarinnar og var ekki annað að heyra fyrir ókunnuga en hér væri um óhlutdræga fræðimenn að ræða – annars hefðu umsjónarmaður og spyrill væntanlega látið áheyrendur vita ef ástæða væri að ætla að fræðimennirnir hefðu fyrirfram gefnar skoðanir á málinu. Ekkert bólaði á slíkum fyrirvörum hjá RÚV og verður það að flokkast undir óvönduð vinnubrögð.  

Því hverjir eru hér á ferð og hvert er markmið RSE? Á heimasíðu þeirra stendur: “RSE er sjálfstæð og óháð rannsóknarmiðstöð, sem hefur það að markmiði að efla skilning á mikilvægi eignaréttar og frjálsra viðskipta fyrir framsækið lýðræðislegt samfélag.”  Bíðum nú við – snerist hin pólitíska spurning ekki um það hvort til væri eitthvað sem héti sameign þjóðarinnar? Við hvaða svari bjóst fréttamaður af Birgi Tjörva sem veitir forstöðu stofnun sem hefur það að markmiði að efla skilning á mikilvægi einkaréttarins? Nei, Birgir Tjörvi gat af hlutlægum skilningi sínum “ekki séð að það væri niðurstaða fræðimanna, þeirra sem skrifa í þetta ritgerðasafn hjá okkur og það eru margvíslegar ástæður fyrir þvi...” Ætli ástæðurnar séu þegar grannt er skoðað svo margar? Segir markmiðsetning RSE ekki allt sem segja þarf?

Um það hversu sjálfstæð og óháð rannsóknarmiðstöðin er má kannski fræðast nánar af heimasíðu þeirra sjálfra. Fulltrúaráð RSE er skipað fulltrúum nokkurra stærstu fyrirtækja landsins, m.a. banka og útgerðarauðvaldsins: Ágúst Guðmundsson, Ásdís Halla Bragadóttir, Bjarni Ármannsson, Brynjólfur Bjarnason, Guðmundur Kristjánsson, Heiðar Már Guðjónsson, Ingimundur Sigurpálsson, Jóhann J. Ólafsson, Magnús Gunnarsson, Orri Hauksson, Sigurgeir B. Kristgeirsson, Rannveig Rist, Þorkell Sigurlaugsson.

Rannsóknarráð er skipað fólki sem margt hvert hefur fyrir löngu gert uppskátt um sýn sina á sameiginlegar eigur þjóðarinnar: Ragnar Árnason, Birgir Þór Runólfsson, Jónas Haralz, Hafliði Pétur Gíslason, Hannes Hólmsteinn Gissurarson, Karl Axelsson, Sigurður Líndal, Tryggvi Þór Herbertsson, Þór Whitehead, Þórólfur Þórlindsson.

Má ekki gera þær kröfur til RÚV að hún kynni ekki þennan hóp til sögunnar sem hlutlausa fræðimenn heldur taki fram úr hvaða ranni þeir koma? Hugtakið gæti til dæmis verið “hægri sinnuð hugmyndaveita” eða “rannsóknarmiðstöð hægri sinnaðra fræðimanna styrkt af stórauðvaldi landsins” sem starfar eftir því yfirlýsta rannsóknarmarkmiði “að efla skilning á mikilvægi eignaréttar og frjálsra viðskipta fyrir framsækið lýðræðislegt samfélag.”

Þá má því við bæta að Guðrún Gauksdóttir dósent hefur einnig tjáð sig í RÚV um málið nýverið. Svo vill til að hún á erindi í umræddri bók RSE, auk prófessoranna Ragnars Árnasonar og Sigurðar Líndal, en þeir eru, eins og einn höfundurinn til, Sigurgeir B. Kristgeirsson hagfræðingur, meðlimir i rannsóknarráði RSE.

  

Fór fulltrúi Landsvirkjunar með hálfsannleik og hótanir?

Þá fer fyrsta bloggið í loftið og best að skella sér út í djúpu laugina!

Þegar tekist er á um deilumál sem skipta þjóðinni í hópa, skyldi maður ætla að opinberir aðilar, jafnvel þó þeir eigi hagsmuna að gæta, reyni að halda sig við sannleikann í opinberum málflutningi. Því er þó ekki alltaf að heilsa og var ekki að heyra annað en að talsmaður Landsvirkjunar færi bæði með hálfsannleik og hótanir í morgunspjalli á RÚV í sl. föstudagsmorgun. Og var sá ískyggilegi málflutningur þó borinn fram á þann hátt að hlustandinn gæti haldið að þar færi hógvær, hæverskur og grandvar maður að upplýsa þjóðina um staðreyndir máls. Talsmaður Landsvirkjunar var Þorsteinn Hilmarsson, spyrillinn Sveinn Helgason fréttamaður og umræðuefnið þær þrjár virkjanir sem Landsvirkjun vill reisa í neðri hluta Þjórsár.

Skoðum aðeins málið. Hvað vill Landsvirkjun í þessu máli? Hún vill virkja og í samtalinu (http://dagskra.ruv.is/streaming/ras1/?file=4304461/4) er áberandi hvað talsmanni Landsvirkjunar er í mun að stýra umræðunni inn á þá braut að málið snúist ekki um hvort Landsvirkjun muni virkja þarna, heldur hvaða bætur skuli greiðast fyrir raskið sem muni verða af virkjanaframkvæmdum. Málið snúist bara um samninga í þeim efnum. Talsmaður Landsvirkjunar lætur að öðru leyti eins og Landsvirkjun hafi þarna öll spil á hendi og réttur hennar til virkjana sé óumdeildur.  

Þorsteinn sagði m.a.: "Það er hins vegar þannig að 95% vatnsréttinda á svæðinu komust í eigu ríkisins með því að ríkið gerði samninga við Einar Benediktsson og hans félag á öndverðri 20. öld - þannig að menn eru ekki að semja um vatnsréttindi almennt heldur um landnot og rask eða breyttar aðstæður sem virkjanir valda þeim sem eiga landið." Enn fremur sagði Þorsteinn: "Í samningunum sem Einar Benediktsson og landeigendur gerðu á sínum tíma eru í mjög mörgum tilfellum ákvæði um landnot og hvernig með skuli farið að bæta það...þannig að menn sjá fyrir sér að leita samninga og síðan matsmenn og gerðadóm til að skera úr um hvernig bætur verða..."

Hér er nauðsynlegt að gera nokkrar athugasemdir: 

Í fyrsta lagi léttvægari atriði: Þessi sagnfræðin er röng - Einar Ben kaupir umrætt afréttarland af Gnúpverjahreppi 1916, og framselur síðan kaupsamning sinn til fossafélagsins Titan árið 1917. Einar deyr 1940 og Titan hættir starfsemi 1951 og ríkið tekur yfir kaupsamninginn af skilanefnd Titan hf 16. janúar 1952. Ríkið leggur síðan þessa "eign" inn sem hlut ríkisins í Landsvirkjun við stofnun fyrirtækisins. Þannig að sagnfræði Þorsteins er röng og villandi. Sem talsmaður Landsvirkjunar hlýtur hann að vita betur.

Það sem er rétt hjá Þorsteini að það er ríkið sem fer með vatnréttindi á þessu svæði. Það sem hins vegar mikilvægt er að ekki verður séð að Landsvirkjun fari með nein vatnsréttindi á þessu svæði eins og jafnvel má ætla af tali hans, sbr. orð hans: "...þannig að menn eru ekki að semja um vatnsréttindi almennt..."  Hér er ríkið og Landsvirkjun alls ekki það sama og hætt er við að Landsvirkjun þurfi vissulega að semja um vatnsréttindi, nema annað komi til síðar.

 
Þannig liggur nefnilega í málinu að óbyggðanefnd úrskurðaði þetta umrædda land þjóðlendu með úrskurðum 21. mars 2002 og 10. des. 2004. Í stuttu máli komst nefndin að þeirri niðurstöðu að Gnúpverjahreppur hafi aldrei átt umrætt land og því hafi sala hreppsins til Einars Benediktssonar og allar sölur eftir það verið ólöglegar. Landsvæðið var úrskurðað þjóðlenda. Það er því á forsjá ríkisins/forsætisráðuneytisins, en eignartilkalli Landsvirkjunar var hafnað.

Líður og bíður þar til kemur að sölu Reykjavíkurborgar í Landsvirkjun og uppgjöri á meintum eignarhlut hvers og eins. Þá dúkkar þetta mál upp á ný, enda ljóst að ríkið hafði ekki með löglegum hætti lagt þetta land og samhliða vatnsréttindi inn sem eignarhlut í Landsvirkjun. Ríkisstjórnin leggur því fyrir alþingi 2006-2007 frumvarp  "um heimild til að afsala til Landsvirkjunar vatnsréttindum og landi vegna Búrfellsvirkjunar", þskj. 472 - 415 mál. (sjá: http://www.althingi.is/altext/133/s/0472.html .)  Þar er lagt til að ríkið gefi viðkomandi þjóðlendu til Landvirkjunar! (Sem er ekki slæm búbót fyrir Landsvirkjun ef síðar stendur til að selja fyrirtækið til einkaaðila - en það er annað mál.)

Fulltrúi Landsvirkjunar talaði hins vegar í útvarpinu eins frumvarpið hefði verið samþykkt og Landsvirkjun ætti þessi réttindi  - en svo er alls ekki. Frumvarpið liggur nú inni hjá Allsherjarnefnd eftir að hafa farið í gegnum fyrstu umræðu nú í lok janúar.
Landsvirkjun á því ekki umrætt land né hefur fyrirtækið vatnsréttindi á þessu svæði eins og málið er statt í dag. Þeir hafa sem sagt ekkert um þetta svæði að segja, umfram aðrar þjóðlendur, ef ekki á að beita eignarnámsheimildum sem bæði Framsókn og Sjálfstæðisflokkur hafa útilokað. Samkvæmt samningi frá 11. ágúst 1982 milli ríkisstjórnar Íslands og Landsvirkjunar, þar sem orkusvæði Landsvirkjunar var fært út yfir allt landið, er byggt inn það prinsipp að Landsvirkjun þarf að ná samkomulagi við ríkissjóð vegna vatnsréttinda sem eru í umráðum ríkisins "hvort sem um væri að ræða lögbýli í eigu ríkisins, önnur eignarlönd eða vatnsréttindi á almenningum og afréttarlöndum". Nú hefur lögum verið breytt þannig að orkusvæði Landsvirkjun nær ekki lengur til alls landsins, en eftir stendur að Landsvirkjun og ríkið eru ekki eitt og hið sama með tilliti til vatnsréttinda. Og ég geri ekki ráð fyrir að Landvirkjun og ríkið hafi gert samkomulag um afsal eða kaup á vatnsréttindum, þegar fyrir Alþingi liggur tilllaga um að ríkið gefi Landsvirkjun landið með gögnum og gæðum.  Hvað heimildir Landsvirkjunar varðar að öðru leyti til að reisa virkjanir í Þjórsá, segir á heimasíðu fyrirtækisins að “(N)iðurstaða í mati á umhverfisáhrifum heimilar Landsvirkjun að byggja hvort heldur er eina virkjun ofan Urriðafoss eða tvær smærri, þ.e. Hvamms- og Holtavirkjun, og hefur Landsvirkjun ákveðið að nýta fallið þar með byggingu tveggja aflstöðva fremur en einnar.”Umhverfismati var skilað í apríl 2003 og hlýtur það að hafa verið alllangan tíma í vinnslu. Nú er ég ekki lögfróður maður, en geri ráð fyrir því að gengið hafi verið í umrætt umhverfismat á þeim forsendum sem þá voru taldar gilda, þ.e. að Landsvirkjun ætti umrætt land og vatnsréttindi og allt landið væri orkusvæði þess. Það kemur hins vegar upp úr dúrnum að þær forsendur voru ekki gildar og ný raforkulög tóku gildi í apríl 2003 og þar með hætti Landsvirkjun að hafa allt landið sem orkusvæði sitt, enda gert ráð fyrir samkeppni. Það hlýtur að setja spurningamerki við gildi þeirra heimilda sem umhverfismatið var talið gefa Landsvirkjun?

Í öðru lagi er óhætt að minna á að nýju vatnalögin eru ekki enn gengin í gildi - eigandi lands á ekki vatnið  - hann hefur afnotarétt af því skv. gildandi lögum frá 1923.

En ef ríkið vill láta Landsvirkjun fá þetta land eða leyfa að Landsvirkjun nýti vatnsréttindin til virkjana í neðri hluta Þjórsár, þá er stóriðjustefna ríkisstjórnarinnar vissulega enn við lýði.

Að lokum aðeins um hótanir fulltrúa Landsvirkjunar gagnvart bændum við Þjórsá.

Þorsteinn var spurður hvað gerist ef menn vilja ekki semja við LV um bætur? Fulltrúi ríkisstofnunarinnar svaraði því til að hvað varði vatnsréttindi séu almenn ákvæði í vatnalögum um að ef landeigandi eigi svo mikið sem 95% af vatnsréttindum (sem hann lætur hér skína í að séu í eigu eða á forræði LV!) eigi hann rétt á að leysa til sín vatnsréttindi annarra sem eiga afganginn af vatnréttindum, ef þeir vilja ekki taka þátt í því sem til stendur. Og hann bætti við: "Þannig að vissulega standa okkar vonir til þess að við komust að niðurstöðu í samningum."
 

Það sem Þorsteinn er hér að segja mjúkri röddu er að LV/ríkið, - sem hann meðvitað gerir ekki greinamun á, eigi 95% vatnsréttinda og bændur sem ekki vilji semja við Landsvirkjun séu í vonlausri stöðu. Landsvirkjun hafi í raun rétt til að líta framhjá hagsmunum þeirra. Um þetta sé að finna almenn ákvæði í vatnalögum.

Þessa hótun byggir Þorsteinn aftur á hálfsannleik. Engin slík almenn ákvæði er að finna í nýju vatnalögunum, enda eru þau ekki gengin í gildi.

Ef litið er á gildandi vatnalög frá  1923 kemur gr. 53* helst til álita sem "þau almennu ákvæði" sem Þorsteinn vitnar í. Þar er hins vegar alveg skýrt að komi til slíks ágreinings geti ráðherra heimilað að þeir sem eiga meirihluta vatnsorkunnar (n.b. ekki vatnsréttinda) leysi til sín tilkall minnihlutans. Það er engin sjálfvirkni hér í gangi eins og talsmaður LV gefur mjög sterkt til kynna. Ráðherra getur heimilað...

Það hlýtur að vera þjóðinni áhyggjuefni að eitt öflugasta ríkisfyrirtæki landsins skuli hagræða sannleikanum með þessum hætti í þágu eigin hagsmunagæslu. Á spýtunni hangir líka framtíð sveita í Árnes- og Rangárvallasýslum, stækkun álversins í Straumsvík með meðfylgjandi aukningu á gróðurhúsaloftegundum, stóriðjustefna ríkisstjórnarinnar og baráttan um verndun umhverfisins. Á öllum þessum sviðum hefur Landsvirkjun beinna fjárhagslegra hagsmuna að gæta.


---

*Úr gildandi vatnalögum frá 1923:

53. gr. 1. Nú eiga menn í félagi tilkall til orku úr sama fallvatni, enda taki 52. gr. eigi til þess, og verða þeir ekki ásáttir, hvernig það skuli notað til orkuvinnslu, og getur þá ráðherra heimilað, að þeir, sem tilkall eiga til meira en helmings vatnsorkunnar, talinnar eftir vatnsmagni og fallhæð, leysi til sín tilkall minni hlutans. Þetta er þó því skilyrði bundið, að hagnýting fallvatnsins í heild sinni sé að mun hallkvæmari en hagnýting hluta innleysenda út af fyrir sig, og að ekki sé skertur réttur þriðja manns, er hann kann að hafa fengið yfir vatnsréttindunum áður en lausnar var krafist.
2. Sá hluti vatnsorkuréttar, er maður leysir til sín samkvæmt 1. lið, skal metinn sem hluti alls réttarins. Þó skal taka til greina, hvort sá hluti virkjunarkostnaðar, sem sérstaklega varðar innleysta vatnsorkuréttinn, er tiltölulega mikill eða lítill.
3. Ágreiningi um atriði þau, er í grein þessari getur, skal ráða til lykta með mati.

 

Stofnun

Hér með er þessi bloggsíða sett á laggirnar. Sjáum hvað setur með framhaldið. En lengi er von á einum.........

Fyrsta bloggfærsla

Þessi færsla er búin til af kerfinu þegar notandi er stofnaður. Henni má eyða eða breyta að vild.