Nauðsyn að OR haldi sjó

Nú ríður á að halda sjó í málefnum OR. Þrýstingurinn á að fallið verði í sama far og áður og að sameining REI og GGE verði látin standa, eykst greinilega dag frá degi. Þrýstingurinn kemur víða að frá aðilum sem allir hafa hagsmuna að gæta, persónulegra, pólitískra og peningalegra, eða blöndu af þessu þrennu. Sumir eru að reyna að bjarga andlitinu vegna fyrri synda, aðrir hugsa  til framtíðar. Hann kemur frá genginu sem upphaflega vélaði um málið af hálfu Sjálfstæðisflokksins og Framsóknar og lagði línurnar um markaðsvæðingu vatns og orku á Íslandi, með lagasetningum, þvingaðri einkavæðingu á Hitaveitu Suðurnesja og sölu á hlut Landsvirkjunar á hlut fyrirtækisins í Enex. Sú sala leiddi til þess að Geysir Green Energy varð meirihlutaeigandi í Enex og samhliða því gerðist Landsvirkjun hluthafi í GGE. Þrýstingurinn kemur frá hægra liðinu í Samfylkingunni sem sér auknar einkaframkvæmir á vegum hins opinbera sem lausnarorð í anda Tony Blair, hann kemur frá þeim embættismönnum innan OR og HS sem lengi virðast hafa gengið með glýju í augum yfir markaðsvæðingu fyrirtækjanna sem þeim var treyst fyrir og ætluðu sér sumir að græða á henni duglega en þurfa nú að bjarga andlitinu. Hann kemur frá GGE og bönkum og fjármálafyrirtækjunum þar að baki, eins og Glitni og FLGroup, hann kemur frá hægri sinnuðum sveitarstjórnarmönnum á Suðurnesjum og einstaklingum eins og Bjarna Ármannssyni. Og Illugi Gunnarsson, þingmaður Sjálfstæðisflokks og fulltrúi í einkavæðingarnefnd bættist í hópinn með greinarkorni í Mbl í morgun. Enginn af þessum aðilum tekur tillit til, hvað þá stýrist af, því sem kalla má almannahagsmuni.

Á móti stendur almenningur, sem skynjar að það er verið að hygla að gæðingum á hans kostnað, að verið er að ræna eignum í hans eigu, en hefur varla ráðrúm til að ná yfirsýn yfir atburðarásina.

Á móti stendur Morgunblaðið með nýuppgötvuð prinsipp sexmenninganna í borgarstjórnarflokki Sjálfsæðisflokksins að vopni og keyrir því á þeirri línu að ekki eigi að blanda saman hagsmunum hinnar opinberu almannaþjónustu og hagsmunum einkaaðila. Það er margt ágætt um þá línu að segja og óskandi að Morgunblaðið og Sjáfstæðisflokkurinn verði ekki búinn að gleyma henni þegar kemur að frekari einkavæðingu opinberrar almannaþjónustu og áformum um einkaframkvæmdir. Sem flokkurinn hefur lengi verið áhugasamur um og hefur nú fengið í lið með sér samstarfsflokk þar sem álíka hugmyndir eru í hávegum hafðar hjá vissu frammáfólki. En af þessari nýju stefnu Morgunblaðsins leiðir, hvað OR varðar, að frekari útrás fyrirtækisins er talin vera útilokuð.

Það er röng ályktun hjá Morgunblaðinu, en orsakast af því að blaðið gefur sér tvær forsendur fyrir útrás OR; annars vegar að hið opinbera geti ekki staðið fyrir slíkri útás fyrir eigin hatt en hljóti að gera það í slagtogi með einkaaðilum; hins vegar að hið opinbera fyrirtæki hljóti að vera leiksoppur sér slyngari peningamanna og því hljóti illa að fara. Báðar þessar forsendur eru rangar. Í fyrsta lagi getur hið opinbera staðið eitt að útrás, hvort sem er til að standa að fjárfestingum og rekstri með arðsemi í huga, - það sýnir útrásarstarfsemi OR í gegnum Enex. En það á ekki síður við þegar útrásin er gerð til uppfyllingar ákveðnum markmiðum sem ekki hafa fastar arðsemiskröfur af útlögðu fé eða mannviti sem forsendu. Þar má miða að því að uppfylla ákveðin loforð eða vilyrði stjórnvalda um þróunaraðstoð eða einfaldlega gagnkvæmt samstarf opinberra fyrirtækja á svipuðu starfssviði. Slík útrás er ekki án ávinnings fyrir hið opinbera fyrirtæki eða stjórnvöld.  Tengslanet eflist, þekking eykst, kunnátta og geta verður meiri. Fyrirtækið eflist, rétt eins og reynsla undangenginna ára sýnir, úrásin í gegnum Enex, samstarf um Jarðhitaskóla Sþ o.fl. í þeim dúr. Þar með eykst verðmæt fyrirtækisins og geta þess til að afla sér tekna, því að sjálfsögðu er það rétt hjá Morgunblaðinu að það er ekkert þvi til fyrirstöðu að Orkuveitan selji einkaaðilum sem öðrum, þjónustu byggða á kunnáttu, tengslum og orðspori sem fyrirtækið hefur skapað innan sinna veggja.

Hvað seinni forsenduna sem blaðið gefur sér áhrærir, þ.e.að opinber fyrirtæki hljóti að verða leiksoppur peningamanna ef reitum er slegið saman, er því auðvitað ekki að neita að sú hætta er vissulega fyrir hendi. Eins og í öllum viðskiptum. Hættan að opinber fyrirtæki fari illa út úr viðskiptum við óprúttna einkaaðila er ekki önnur en þegar einkafyrirtæki standa gagnvart samskonar aðilum. Það er alltaf sú hætta fyrir hendi að stjórnendur fyrirtækis, opinbers eða einkafyrirtækis, láti t.d. persónulega hagsmuni sína ganga fyrir heildarhagsmunum fyrirtækisins eða umbjóðenda þess. Fyrir slíkt eru stjórnendur yfirleitt látnir svara. Sú aukna hætta sem má segja að opinber fyrirtæki standa frammi fyrir er kannski tvenns konar; annars vegar að freista má stjórnenda þeirra með gylliboðum frá einkaaðilum sem hafa meira frjálsræði til að bjóða þeim hærri laun og bónusa og hins vegar eru einkaaðilar hugsanlega enn óprúttnari þegar kemur að viðskiptum við hið opinbera og líta á fyrirtækið sem auðvelt skotmark sem má mjólka.

Við þessu á hið opinbera aðeins eitt svar sem er bætt stjórnsýsla. Bætt stjórnsýsla sem er gegnsæ og opin og ekki síður stjórnsýsla sem byggir á skýrri stefnumörkun á siðferðilegum grunni sem miðast við almannahagsmuni. Þegar einkaaðilar vilja síðan nálgast OR með samstarf í huga, þá kynni þeir sér stefnuna og gera sér ljóst að samstarfið mun ekki hnika frá þeim grunnprinsippum. Ef einkaaðilar telja síðan að gallarnir við að ákvarðanir séu teknar á lýðræðisgrundvelli og að opin og gegnsæ stjórnsýsla sé viðhöfð, séu meiri en sá ágóði sem þeir telja sig geta fengið út úr samstarfinu, þá hverfa þeir einfaldlega frá.

Á móti stendur VG í borginni undir forystu Svandísar Svarvarsdóttur og þarf að standa af sér þennan þrýsting. Stjórnsýsluútekt og ný stefnumörkun fyrir OR var eðlilegt skref að taka og að mörgu leyti forsenda fyrir skynsamlegri ákvörðun til framtíðar. Vandinn er að þrýstingurinn eykst og taka þarf afdrífaríkar ákvarðanir fyrr en búast má við niðurstöðu úttekta og stefnumörkunar. Enn eitt vandamálið er að þær ákvarðanir sem nú er verið að þrýsta á um að verði teknar, munu eflaust hafa áhrif á niðurstöður stefnumörkunarinnar og stjórnsýsluathugunarinnar. Það er kannski ekki síst þess vegna sem nú er þrýst svo á. Hvað ber þá að gera í stöðunni? Um það verður fjallað nánar í næsta bloggi, en hér aðeins eitt lagt til á þessu stigi máls: Ekki láta undan þrýstingnum sem er settur á til að þvinga fram ákveðna niðurstöðu; sú niðurstaða snýst ekki fyrst og fremst um hvort OR á að vera í útrás eða ekki. Hún snýst um hvort við viljum markaðsvæða orkugeirann og vatnið. Hvað verður um hlutina í HS? Áður en tekin er ákvörðun um hvert skal sigla skipinu, þá þarf að sjá til þess að það reki ekki af stað á ný. Því þarf að varpa akkerum með OR í óbreyttu formi, óskiptri með REI sem sjálfstæðu dótturfélagi OR.

  

Athugasemdir

[Sigurður Viktor Úlfarsson, 14.11.2007 kl. 18:26]

Sæll Páll,

Ég er ósammála þér að mörgu leyti þótt ég geti tekið undir annað.

GGE er samansett úr stórum og sterkum aðilum á sviði orkumála.  Inni í fyrirtækinu eru t.d. Jarðboranir sem eru leiðandi á heimsvísu á sviði boranna á jarðhitasvæðum, VGK/Hönnun sem hefur verið í lykilhlutverki varðandi hönnun virkjanna undanfarin ár, Glitnir sem hefur undanfarið verið að byggja upp hjá sér þekkingu á fjármögnunarhluta þessa geira, Hitaveita Suðurnesja sem hefur mikla reynslu af rekstri jarðvarmavirkjanna, rannsókna og fleiri þátta á sviði jarðvarma.  Hinn stóri aðilinn á þessu sviði á Íslandi er OR.  Auðvitað á að sameina þetta í einn stóran aðila, landsliðið í virkjun jarðvarma, og leggja til atlögu við heiminn sameinuð með alla þekkinguna innanborðs.  Er eðlilegt að OR/REI sláist við GGE á alþjóðlegum samkeppnismarkaði og nýti til þess almannafé?  Auðvitað ekki.

Hugmyndin með sameiningu REI og GGE var sú að einkaaðilar kæmu með megnið af fjármagninu (að undanskildum 2,6 milljörðum sem settir voru í fyrirtækið í upphafi) en OR/REI kæmi með hugvit, orðstýr og þekkingu.  Þá væri ekki verið að nýta almannafé í ævintýraferð til Asíu heldur væri fjármagn einkaaðilanna nýtt.  Til viðbótar væri þetta veruleg tekjulind fyrir OR sem myndi þjónusta hið nýja fyrirtæki með rannsóknum og ýmss konar sérfræðiþjónustu.

REI/GGE eru einungis að marka sér stefnu erlendis enda ekki mikið að hafa innanlands.  Umræðan um orkulindir innanlands á algjörlega heima utan þessarar umræðu, þó með einni undantekningu.  Með því að sameinast REI og gera þjónustusamning við OR þarf GGE ekkert á Hitaveitu Suðurnesja að halda lengur.  Reykjanesbær eða ríkið væri því í mun betri aðstöðu til að kaupa HS til baka ef það er áhugi fyrir því á þeim bænum.  HS gæti síðan þess vegna keypt sig inn í REI/GGE eins og OR og verið þannig með í útrásinni á sínum eigin forsendum.  Verði hætt við sameininguna skiptir HS öllu máli fyrir GGE sem munu gera það sem þeir geta til að ná yfirtökum í fyrirtækinu.

Nú er heilög Svandís og félagar búin að ná pólitískri samstöðu um ekki neitt.  Þau eru búin að ákveða að rifta þeim samningum sem hafa verið gerðir, þau eru búin að ákveða að samt verði haldið áfram í útrásinni en þau hafa ekki ákveðið hvernig.  HVERNIG er auðvitað lykilatriðið í málinu og þangað til niðurstaðan úr því kemur er fullkomin óvissa á þessu sviði, ekki hægt að gera neina samninga eða halda áfram með verkefnið.  Við vitum ekki hvort þeir ætla algjörlega að hætta við allt saman eða hvort þeir ætla að endurgera samningana með breytingum.

Mín skoðun er sú að það eigi að halda áfram með samruna GGE og REI.  Þannig sameinumst við í einn mjög sterkan aðila sem getur látið að sér hveða á alþjóðavettvangi en höldum nýtingu almannafjár í verkefninu í lágmarki.  Þess í stað tryggjum við að almannafyrirtækið OR tekur inn tekjur sem styrkir það í sinni starfsemi og gerir því kleift að standa styrkari fótum.  Það sem er jafnvel enn mikilvægara er að þessi nýju verkefni skapa störf fyrir velmenntað fólk á þessu sviði til næstu áratuga, verkfræðinga, jarðfræðinga o.fl. sem er mikill styrkur fyrir OR, eigendur OR og Ísland almennt.

Hinn möguleikinn er sá að samruninn verði tekinn til baka.  Þá mun GGE einfaldlega sækja sér lykilstarfsmenn Orkuveitunnar og gera þetta sjálft án hennar.  GGE mun ekki fá orðstýr OR en þó töluvert af honum með starfsfólkinu þar sem jarðhitaheimurinn er ekki ýkja stór.  Þeir sem kennt hafa í Jarðhitaskóla SÞ jafnvel í áratugi og sótt alþjóðlegar jarðhitaráðstefnur til margra ára og áratuga þekkja mjög marga á þessu sviði í heiminum persónulega.  Verði þetta niðurstaðan munu einkaaðilarnir taka gróðann (sem líklegt er að náist þótt það sé auðvitað ekki öruggt).  Almannafyrirtækið OR mun hins vegar tapa og þar með eigendur þess og sitja eftir með sárt ennið án lykilfólksins, án teknanna og án hagnaðarins ef hann kemur einhvern tímann í hús.

Sé það vilji eigenda OR að gera breytingar á þjónustusamningnum við sameinað REI, setja inn í hann t.d. tveggja ára uppsagnarfrest þannig að OR geti fengið stjórn á vörumerki sínu verði fyrirtækið komið á markað, ókunnir aðilar teknir við því og farnir að stunda starfsemi en OR samþykkir ekki (t.d. barnaþrælkun í Djibuti) þá finnst mér það hið besta mál.

Það að bakka með allt saman er hins vegar verulega vond niðurstaða, sérstaklega fyrir almenning (eiganda OR) sem situr þá eftir og fær ekkert í sinn hlut.

Ps. Bendi þér á grein Magnúsar Árna Skúlasonar í Mogganum í gær á blaðsíðu 28.  Þar kemur fram margt athyglisvert varðandi sambúð opinberra- og einkaaðila í orkugeiranum.