Neistinn

En þá að “ræðu” Ögmundar og viðbrögðunum við henni. Ég verð að segja að mér þætti fengur að því ef að BHM og BSRB brygðust jafnskjótt við og í þessu máli, þegar önnur og ekki síðri mál ber á góma. Eins og t.d. það sem raunverulega var verið að ræða í þetta skiptið á Alþingi, sem eru þær hundruðir milljóna króna sem að ESB ætlar sér að brúka hér innanlands til að blanda sér í ákvarðanatöku þjóðarinnar um hvort hún vill gerast aðili að þessum sömu samtökum eða ekki. Það efni hefði t.d. verið ærin ástæða til umfjöllunar og ályktana, en mér er til efs að ef um slíkt hefði verið ályktað af þessum sömu samtökum, að þær ályktanir hefðu verið bornar jafnskjótt út til alþýðu af fjölmiðlum og nú er raunin.

Nú vill svo til að þessa dagana blása kaldir vindar um fjölmiðla og bloggheima; úlfahjörðin hefur runnið á blóðið, nú á að ná í skottið á Ögmundi, sem skyndilega er orðinn handbendi Hádegismóa og helsti forgöngumaður þess að Hrunið fáist aldrei gert upp (!!). Sjálfur hefur þú, að mér sýnist, ekki færri en 9 fésbókarfærslur í dag, þar sem ýmsir aðilar veitast með einhverjum hætti að Ögmundi Jónassyni. Allt er leyfilegt í stríði og ástum. Mér virðist ákafi BHM og BSRB bera þess nokkuð merki að menn þar á bæ hafi látist smitast af veiðihugnum.

Þannig er alveg ljóst að í ályktun BHM er reynt að gera málstað Ömundar enn verri en ella, með heldur óþverralegum útúrsnúningi. Í ályktun “BHM” (var það ályktun stjórnar BHM? Framkvæmdastjórnar BHM? Hverjir samþykktu þennan texta eiginlega?) segir orðrétt: “BHM gerir alvarlegar athugasemdir við ummæli innanríkisráðherra, Ögmundar Jónassonar, í ræðustól Alþingis í gær (24/1). Þar lét ráðherra að því liggja að starfsmenn stjórnarráðsins væru háðir eldvatni, ferðalögum til Brussel, hóteldvöl og dagpeningum.” Ögmundur Jónasson sagði aldrei að starfsmenn stjórnarráðsins væru háðir eldvatni (brennivíni), það er hrein og bein fölsun að halda því fram, en þessi vinnubrögð styrkja það sem áður er sagt að veiðiákafinn hafi borið menn hér yfirliði.

Það var fyrirspyrjandi Ásmundur Daði Einarsson, sem færði “glerperlur og eldvatn” í tal og spurði, eðlilega, hvort ekki væri hætta á að að hið mikla fjármagn sem ESB hyggst nýta í “kynningarstarfsemi” hér á landi á næstu mánuðum muni skekki lýðræðislega umræðu í landinu?

Svar Ögmundar hófst á þessum orðum: “Fyrst vil ég taka fram að við höfum staðið gegn þessum styrkjum sem við teljum óeðlilega og þar vísa ég til innanríkisráðuneytisins sérstaklega en ég tala fyrir hönd þess til þess umhverfis sem ég þekki helst. Það er alveg rétt að það þarf að gæta jafnræðis í þessum kynningarmálum og reyndar er það fólgið í því að jafnræði ríki milli aðila innan lands en ekki að það komi utanaðkomandi aðili og heimti jafnræði á borð við okkur gagnvart þeim sem taka þátt í þessari umræðu hér. Það sem ég hef mestar áhyggjur af er að stofnanakerfið ánetjist þessari umræðu, því að nú er talað um eldvatnið.”

Þetta er eina tilvitnun Ögmundar í orðið “eldvatn”. Þú hlýtur að vera því sammála G.Pétur, sem réttsýnn maður, að það er engan vegin hægt að halda því fram af þessum orðum að Ögmundur Jónasson hafi látið að því liggja að starfsmenn stjórnarráðsins væru háðir brennivíni! Það hlýtur að vera, að fyrst BHM er svo annt um sóma sinn að það hlaupi upp með þessum hætti, að það biðji Ögmund Jónasson afsökunar á þessum áburði sínum.

Hvað var það annað sem að Ögmundur sagði? Hann velti því fyrir sér hvernig það má vera að “stofnanaveldið”, eins og hann kallaði það, hefur oftar enn ekki verið áköfustu talsmenn þess að ganga í ESB – á meðan almenningur hefur verið á móti. Og hann gefur sér að það sé vegna þess að þegar búið er að fljúga fólki (úr stofnanveldinu) fram og til baka frá Brussel og bera það á höndum sér og draga upp þá mynd sem ESB vill draga upp, að þá hafi það áhrif. Það er vissulega ákveðin upphefð í því að vera sá útvaldi sem fær að vera hluti af apparatinu, vera innvígður, hafa upplýsingar sem almenningur hefur ekki, og það getur auðvitað kitlað margan manninn. Það er ekki nýtt að fólk getur ánetjast því sem það upplifir sem upphefð. Orðrétt sagði Ögmundur: “Hvernig stendur á því að alltaf þegar bornir eru upp samningar innan Evrópusambandsins, það er mjög algeng regla, er stofnanaveldið, hvort sem það er verkalýðshreyfing, atvinnurekendasamtök eða stjórnsýslan, hlynnt (Forseti hringir.) en almenningur á móti? Það er vegna þess að það er búið að fara með flugvélafarma viku eftir viku, mánuð eftir mánuð (Forseti hringir.) út til Brussel þar sem menn halda við (Forseti hringir.) á kostnað ríkisins.”

Ég held að þetta sé sá mergur málsins sem Ögmundur vildi færa fram. En ég held hins vegar að hann hafi kannski ekki vandað sig nóg, eða jafnvel fipast undir bjölluslætti forseta, í lokaorðum sínum. “Þetta fólk ánetjast (Forseti hringir.) Evrópusambandinu og vill ólmt halda áfram og fá að fara í fleiri ferðir, (Forseti hringir.) fleiri hótelferðir, meiri dagpeninga. Það er þetta sem er að gerast, það er þess vegna sem stofnanaveldið (Forseti hringir.) ánetjast Evrópusambandinu.” Og það má vel vera að Ögmundur sjái eftir þessu orðavali sínu, sem ekki var hið heppilegasta, undir það get ég tekið.

Hvað varðar síðan persónuleg viðbrögð Helgu Jónsdóttur, framkvæmdastjóra BSRB, þá er það kafli út af fyrir sig að framkvæmdastjóri samtakanna tjái sig með þessum hætti. Ekki verður séð að hún hafi kallað saman framkvæmdastjórn eða stjórn BSRB vegna málsins, heldur hafi hún talað í eigin nafni.

Það sem mér þykir einnig eftirtektarvert er að bæði (stjórn?) BHM og Helga Jónsdóttir, sjá enga ástæðu til að ræða þá hluti sem til umræðu voru á Alþingi, sem voru til umræðu, hinir svokölluðu „Pre-Accession“-styrkir eða “aðlögunarstyrkir” né hugsanleg áhrif þeirra á ákvarðanatöku almennings hér á landi. Né finnst þeim ástæða til að ræða hvort hugsanleg vandamál geta verið samfara slíkum styrkjum og öðrum peningaútlátum til þeirra sem eru fulltrúar þessara samtaka í aðildarviðræðunum. Þess í stað grípa samtökin þau orð sem óheppileg eru, snúa jafnvel út úr þeim og nota tækifærið til að bera út helsta forystumann og málsvara sinna eigin samtaka, sem um leið hefur verið gegn samverkamaður BHM í áratugi. Með því er þessi “stjórn” BHM og Helga Jónsdóttir í nafni BSRB að taka þátt í þeirri aðför að Ögmundi Jónassyni, sem óneitanlega stendur sem hæst þessa dagana. Ögmundi Jónassyni getur vissulega orðið á í messunni eins og öðrum mönnum. En maður skyldi ætla að þessi samtök þekktu hann af öðru en vera hatursmaður BSRB og BHM eins og þau láta hann líta út fyrir að vera.

En út á þetta gengur herferðin núna G.Pétur - að fá að þjóðina til að trúa því að Ögmundur sé orðinn umskiptingur. Hann hatast nú við opinbera starfsmenn, hann vill ekkert frekar en að grafa allan sannleikann um Hrunið og fela hann þjóðinni. Hann vill helst af öllu ganga í björg í Hádegismóum. Þennan áróðurseld kynda menn nú sem ákafast og margir litlir leggja sín litlu sprek í þá galdrabrennu. Og mér sýnist þú því miður ekki vera undanskilinn, G.Pétur. Níu litlar færslur í dag gefa bálinu kraft. Verði þér að góðu.

Einingarlistinn (Enhedslisten) krefst þess nú að fram fari þjóðaratkvæðagreiðsla í Danmörku um “fjármálapakkann” sem 26 ríki ESB hafa sameinast um. Einingarlistinn, sem er flokka lengst til vinstri á danska þinginu, styður minnihlutastjórn Helle Thorning-Schmidt. Deilur hafa verið um það í Danmörku hvort samþykkt fjármálapakkans kalli á breytingar á stjórnarskrá í Danmörku og þar með á þjóðaratkvæðagreiðslu.

Þjóðaratkvæðagreiðslur um málefni ESB eru, eins og kunnugt er, það sem leiðtogar ESB óttast öðru fremur, enda er á þeim litið á slíkar lýðræðisæfingar sem ónauðsynlegar og til trafala. Nicolai Wammen, evrópuráðherra sósialdemókrata segir nú að þjóðaratkvæðagreiðsla sé ólíklegri í stöðunni en áður, Ástæða þess mun vera að Manuel Barrosso forseta framkvæmdastjórnar ESB hefur staðhæft að Danmörk muni ekki verða beitt sektum, öðrum íþyngingum né urfi landið að taka á sig nýjar skyldur, samþykki landið fjármálapakkann.

Farið á bak við kjósendur

Nicolaj Villumsen, talsmaður Einingarlistans segir hins vegar að það væri verið að fara á bak við kjósendur í Danmörku ef breyta ætti efnahagsstefnunni í landinu án þess að þeir fái að kjósa um málið. Segir hann að Helle Thorning-Schmidt hafi lofað kjósendum því að gefa efnahag landsins hressilega innspýtingu nú í upphafi kjörtímabilsins til að koma hjólum atvinnulifsins af stað á nýjan leik. Niðurskurðarhugmyndir ESB koma í veg fyrir slíkar efnahagsaðgerðir. Telur Nikolaj fráleitt að hætta við eitt helsta kosningaloforð ríkisstjórnarflokkanna, “bara af því að tveir leiðtogar borgaralegra ríkisstjórna í Þýskalandi og Frakklandi vilja eitthvað annað.”

Óttast vald kjósenda

Málið þykir vandræðalegt, ekki síst fyrir Sósialíska þjóðaflokkinn, SF, helsta keppinaut Einingarlistans á vinstri vængnum, sem hefur setið undir ásökunum um að hafa fórnað flestum stefnumálum sínum til að komast í ríkisstjórn. Beið flokkurinn afhroð í nýafstöðnum þingkosningum og tapaði 7 þingsætum á meðan að Einingarlistinn var helsti sigurvegari kosninganna og bætti við sig átta þingsætum. Ríkisstjórnarflokkarnir tveir eru þó studdir af öllum hægri flokkunum í þessu máli á danska þinginu, nema Danska þjóðarflokknum, og þykja því hafa vissan meirihluta verði málið afgreitt innan veggja Kristjánsborgar. Danska ríkisstjórnin óttast hins vegar, rétt eins og ríksistjórnarkollegar þeirra innan ESB, að leyfa almenningi að segja sína skoðun á “fjármálapakkanum”, en með honum er stigið stórt skref til aukins miðstjórnarvalds í höndum embættismanna framkvæmdastjórnar ESB – á kostnað lýðræðislegs valds almennings í aðildarríkjunum.

Hverjir eru það sem eru svo kokhraustir að standa að þessari makalausu yfirlýsingu? Enginn er skráður fyrir henni en bent á framkvæmdastjóra GGE til upplýsinga. Sá á að baki glæstan feril hjá Glitni, bæði hér á landi og í Noregi. Hvað skildu annars hafa græðst og tapast miklir peningar hjá Glitni og hverjir fengu að borga það tap? Er það sú saga sem veitir framkvæmdastjóranum trúarhitann, hafi hann þá skrifað textann?

	Umboðslaus rannsóknarnefnd
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Árið 2005 stóð BSRB að herferð gegn einkavæðingu vatns. Herferðin hafði gríðarleg áhrif á alla umræðu sem varð á Alþingi um setningu vatnalaga og áhrifa hennar gætir enn í dag. Ber þar að nefna sérstaklega yfirlýsinguna Vatn fyrir alla, sem er að finna hér á síðunni. Sem hluti af herferð BSRB stóðu samtökin ásamt fleirum að ráðstefnu um vatn haustið 2005. Ég birti því hér aftur, áhugasömum til fróðleiks, erindi sem ég flutti á ráðstefnunni, en þar er fjallað vítt og breytt um átökin um vatnið, hér heima og á alþjóðavísu.

"Skortur á hreinu vatni er eitt helsta vandamál mannskynsins í dag. Tölurnar eru þekktar.....
Í dag er áætlað að um rúmlega milljarður manna eða einn sjötti mannkyns, hafi takmarkaðan eða engan aðgang að hreinu drykkjarvatni og um tvo og hálfan milljarð skorti vatn til hreinlætis. Samkvæmt útreikningum sem gerðir voru í tengslum við Þúsaldar þróunarmarkmið Sameinuðu þjóðanna sem ríkisstjórnir heimsins samþykktu árið 2000, er gert ráð fyrir að 1,6 milljarður manna muni bætast við þann fjölda til ársins 2015, jafnvel á svæðum sem eru rík af vatni eins og vesturlönd.

Skortur á vöru, að ekki sé talað um vöru sem er lífsnauðsynleg hverjum einasta manni í heiminum, þýðir að sú vara er verðmæt, ef við tölum eins og hagfræðingar. Samkvæmt þeim fræðum á að verða til markaður með slíka vöru og á markaði á framboð og eftirspurn að ráða verði. Þeir sem hafa efni á fá, hinir verða að sætta sig við að lifa án vörunnar.
Það þarf ekki lengri kúrs í klassískum hagfræðikenningum til að sjá að þær eiga ekki við um vatn. Ekki nema að menn séu tilbúnir að líta fram hjá þjáningu, lífi og dauða meðbræðra sinna. Vatn er ekki verslunarvara sem hver önnur.

Engu að síður var tíundi áratugur síðustu aldar, frá 1990 til aldamóta, áratugur einkavæðingar á vatni. Væntingarnar voru þær að skivirkni yrði meiri innan vatnsgeirans og að verð lækkaði, að fjárfestingar ykjust, sérstaklega í þriðja heiminum og að fleiri heimili yrðu tengd vatns – og skólplögnum, sérstaklega hin fátæku. Sú varð ekki raunin.

Útþensla alþjóðlegra vatnsfyrirtækja í einkaeigu á þessum áratug var studd af Alþjóðabankanum og öðrum alþjóðastofnunum, sem hluti af þeirri stefnu að umbreyta þróunarlöndum og löndum sem áður höfðu tilheyrt Austur-blokkinni svokölluðu, í markaðsvædd þjóðfélög. Opinberar vatnsveitur hafa hins vegar verið einkavæddar um allan heim.

Rannsóknir sýna að reynslan af einkavæðingu vatns hefur yfirleitt verið slæm. Skortur hefur verið á samkeppni, bæði sökum náttúrulegrar einokunar og vegna þess að stórfyrirtæki á þessum markaði eru mjög fá. Fyrirtæki hafa ekki fjárfest eins mikið og við var búist í nývirkjum og viðhaldi og verð hefur farið hækkandi í takt við auknar arðsemiskröfur fyrirtækja. Þegar þau markmið sem skilgreind hafa verið í samningum hafa ekki náðst, þá hafa samningar verið endurskoðaðir, fremur en að staðið hafi verið við þá. Sérleyfi, sem oftast eru veitt til 20 – 30 ára í senn hafa nánast reynst óafturkræf þó svo fyrirtæki hafi ekki staðið sig, sökum lagalegra og stjórnsýslulegra hindrana. Eftirlitsaðila hefur skort vald og hæfni til að stýra hegðun fyrirtækjanna. Og andstaða meðal almennings gegn einkavæðingunni hefur farið vaxandi, sérstaklega í þróunarlöndunum.

Um þessa hegðun má nefna fjölmörg skjalfest dæmi: Bæjaryfirvöld og íbúar Grenoble í Frakklandi endurheimtu vatnsveitu sína árið 2000 eftir 11 ára baráttu og málaferli. (Haft er eftir baráttufólki þar að meginlærdóm af þeirri baráttu sé hversu mikilvægur aðgangur að upplýsingum er og að geta lagt sjálfstætt mat á framgöngu einkafyrirtækisins.)
Verðið á vatni í Manilla á Filipseyjum hefur hækkað um 600% í höndum einkafyrirtækja frá árinu 2001 og hafa þau uppskorið litlar vinsældir íbúa. Svo má lengi telja.

Alþjóðleg vatnsfyrirtæki hafa því orðið fyrir andstreymi á síðustu árum og hafa brugðist við með því að hætta starfseminni þar sem verst hefur gengið. Suez, sem er stærst þessara alþjóðlegu vatnsfyrirtækja tilkynnti í janúar 2003 að það myndi draga sig út úr einum þriðja allra fjárfestinga sinna í þróunarríkjunum, og Veolia og Thames Water hafa einnig dregið sig út úr samningum. Allir þessir þrír risar nota hins vegar öll meðul, pólitísk og lögfræðileg til að ná tapinu aftur og krefjast skaðabóta fyrir væntan ávinning sem samningar áttu að gefa í framtíðinni.

Viðbrögð fyrirtækjanna hafa ekki síst orðið þau að krefjast sífellt meiri trygginga fyrir arðvænlegum rekstri og gegn áföllum. Þau vilja fá þær tryggingar frá þeim opinberu aðilum sem þau semja við, ígildi ríkisábyrgða á lán, og hefur Alþjóðabankinn tekið þátt í þeirri vinnu. Þau líta í auknum mæli til ríkja þar sem aðstæður eru betri og þegnarnir ríkari og þægari.

Engu að síður töluðu háttsettir embættismenn Alþjóðabankans á ráðstefnunni World Water Forum, sem haldið var í Haag árið tvöþúsund, um einkavæðingu vatns að hún væri sögulega óhjákvæmileg og notuðu frasa eins og að “ það væri enginn annar valkostur”. Alþjóðabankinn hefur þó nýlega viðurkennt að þeir hafi sennilega verið full glaðbeittir í að framfylgja þessari einkavæðingarstefnu sinni á vatni.

En Alþjóðabankinn, sem og aðrir þróunarbankar og styrkveitendur eru hins vegar tregir til að veita vatnsfyrirtækjum í opinberri eigu nokkurn stuðning, þrátt fyrir að opinber fyrirtæki beri ábyrgð á meira en 90% af vatnsveitum og skólplögnum í heiminum.

Þó svo að hér hafi verið rakið nokkuð hversu illa hagsmunir einkafyrirtækja og almennings virðast fara saman þegar kemur að vatni, þá þýðir það ekki að opinberar vatnsveitur, sem eru þrátt fyrir allt um 90% vatnsveitna í heiminum, hafi allsstaðar getað sinnt hlutverki sínu. Ef svo væri væru vandamálin tengd vatni ekki jafn alvarleg og útbreidd og raun ber vitni. Ekki má heldur gleyma að stór hluti vandans er að vatnsveitur skortir auðvitað með öllu víða í þróunarlöndum. Viða þar sem opinberar vatnsveitur sinna ekki hlutverki sínu sem skyldi eru ástæður fjölþættar: skortur er á lýðræðislegum stjórnarháttum, opinber þjónusta er afskipt og í fjársvelti og undir þetta er ýtt af alþjóðlegum fjármálastofnunum sem eru tilbúnar að leggja fram fé, sé farið að skilmálum þeirra um markaðslausnir á vandanum. Það eykur enn frekar á vanda hinna opinberu vatnsveitna. Og vandi vatnsveitnanna er vandi fólksins.

Því hefur það verið krafa PSI, Alþjóðasambands opinberra starfsmanna sem BSRB er aðili að, að leggja áherslu á hágæða almannaþjónustu sem lið í bættri velferð. Í þeirri alþjóðlegu herferð gegn fátækt sem nú stendur yfir í heiminum og kallast Global Call Against Poverty – þar sem þjóðir heims eru hvattar til að ná settum þúsaldarmarkmiðum ríkja Sameinuðu þjóðanna, hefur þessi krafa um bætta almannaþjónustu, verið sett á oddinn.

En hvað kemur okkur á Íslandi þetta svo sem við? (og hvernig tengist þetta sameiginlegri yfirlýsingu þeirra samtaka sem að þessum fundi standa?)

Er hætta á að á tímum þar sem vatn verður sífellt dýrmætara – og fyrir suma sífellt verðmætara, að erlend stórfyrirtæki hafi áhuga á að slá sér hér niður í landi þar sem pollur sprettur úr hverju spori ? – eða að það sé áhugi innanlands á að gera vatn að markaðsvöru? Að hér fari framboð og eftirspurn, tekjur eða skortur á þeim að ráða verði á vatni og aðgengi að því?

Hreint logiskt hlýtur svarið að vera já. Hér er ríkur markaður, góður infrastruktur og öryggir kaupendur ef við lítum til vatnsveitnanna. Hugsanlega má krækja í eitt eða tvö góð vatnsból til framtíðareignar? Og skortur á vatni annars staðar gerir það gróðavænlegt að flytja það út í stórum stíl.

Þá er spurningin hvernig tökum við á því, hvaða gildi viljum við leggja áherslu á og hverju fáum við ráðið? Er þá eðlilegt að líta til þeirra laga sem hér gilda um vatn og hvert ferðinni er heitið með þau. Ég mun rétt aðeins tæpa á þeirri ræðu, því hér fáum við á eftir Davíð Egilson forstjóra Umhverfisstofnunar sem væntanlega mun gefa okkur mun fyllri mynd af þeim frumskógi öllum.

En kemur þá fyrst til sögunnar alþjóðlegur samningur nokkur sem mönnum sést oft yfir þegar rætt er um vatn. GATS – General Agreement on Trade in Services – eða Almennt samkomulag um viðskipti með þjónustu. Á heimasíðu Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar, WTO, má lesa að megintilgangurinn með GATS-samningnum sé að opna innanlandsmarkaði fyrir alþjóðlegum þjónustuviðskiptum, brjóta niður einokun ríkisins og slaka á eða afnema ýmsar reglugerðir sem stjórnvöld hafa sett en WTO lítur á sem íþyngjandi fyrir atvinnulífið eða sem viðskiptahindranir. Samningurinn er flókinn og hefur dómstóll WTO endanlegt úrskurðarvald.

Ég ætla að nefna örfá atriði um samninginn en ákvæði hans hafa hér bein áhrif og ekki síður verður að taka tillit til hans í þeim lagabreytingum og breytingum á rekstarformi sem hér hafa átt sér stað í tengslum við vatnið.

Samningurinn er víðtækur og tekur til allrar þjónustu í nútíð og framtíð og hann snertir allar stjórnvaldsaðgerðir allra stjórnvalda.

Þær skuldbindingar sem hvert ríki undirgengst við undirritun samningsins sem og þegar það fellir einstaka geira þjónustu undir hann, eru nánast óafturkræfar. Þetta þýðir að ákvarðanir einstakra ríkisstjórna sem eru áhugasamar um útvíkkun GATS-samningsins, festa í sessi um ókomna framtíð þau gildi sem í samningnum eru falin.

Í GATS-samningnum felst að m.a. að ríkjum er bannað með lögum að takmarka umsvif fyrirtækja og að mismuna í nokkru iknnlendum fyrirtækjum á kostnað erlendra hafi ekki verið gerðir fyrirvarar.
Ef að engir fyrirvarar eru gerðir t.d. á sviði umhverfisþjónustu, þá má túlka samninginn þannig að hið opinbera megi ekki lengur veita fé í opinbera þjónustu ef erlendur aðili vill starfa á sama sviði.

Samningurinn gerir einnig kröfu til að reglugerðir séu “ekki meira iþyngjandi en nauðsynlegt er.” Hér hafa menn t.d. áhyggjur af því að vilji ríki halda upp ströngum gæðakröfum í sambandi við vatnsveitur eða mengunarvarnir, að þá megi véfengja þær reglur og kæra til dómstóls Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar.

Þeir fyrirvarar sem kunna að hafa verið settir, liggja sífellt undir þrýstingi um að verða felldir brott í næstu samningalotu. Út á það ganga yfirstandandi samningaviðræður þar sem verið er að skiptast á kröfum og tilboðum. Endanlegt markmið GATS-samningins er því skýrt; - að markaðsvæða þjóðfélagið út í hörgul – og er þá opinber þjónusta tæplega undanskilin að mínu mati. Um það atriði er deilt – í samningnum segir (í grein 3.1) að þjónusta framkvæmd af hinu opinbera sé undanskilin GATS, en síðar segir í sömu grein að sé þjónusta hins opinbera “á viðskiptalegum grunni eða í samkeppni við einn eða fleiri aðila” þá falli hún undir samninginn.
Utanríkisráðuneytið hefur svarað BSRB á þann veg að starfi fyrirtæki í eigu opinberra á samkeppnismarkaði þá eigi skuldbindingar GATS við. Engu að síður taldi ráðuneytið í endurskoðuðu tilboði sínu nú tryggara að árétta “að skuldbindingaskráin eigi ekki við á sviði opinberrar þjónustu, sbr. gr. 3.1”. En greinin er jafnloðin eftir sem áður og því var bætt við setningu, sem kannski má kalla Sjálfstæðisyfirlýsingu lýðveldisins Íslands gagnvart Alþjóðaviðskiptastofninni og hljómar svo í hrárri þýðingu: “Að auki (..) áskilur Ísland sér rétt til að setja, viðhalda og útfæra að fullu innlend lög í því augnamiði að geta framfylgt stefnumálum stjórnvalda.”( Furthermore, pursuant to Article VI (Domestic regulation) of the GATS, Iceland reserves the right to establish, maintain and fully exercise its national legislation in order to meet national policy objectives.)
Þessir fyrirvarar eru settir fram núna í yfirstandandi samningaviðræðum, að ég vil meina ekki síst vegna ábendinga BSRB, en eru ekki í gildi samkvæmt núgildandi samningi. Reyndar er alveg óvíst hversu mikil vörn er í þessu fólgin. Þetta sýnir að stjórnvöld eru farin að átta sig á hversu ráðandi þessi samningur er og í raun hættulegur hann er lýðræðinu.

Ég vil meina að allar breytingar í átt til markaðsvæðingar á opinberum rekstri auki hættuna á þeirri túlkun að sá rekstur muni falla undir áhrifasvið GATS-samningsins. Hér má taka sem dæmi ný lög um vatnsveitur. Þau lög ýta undir eðlisbreytingu á því hvernig vatnsveitur hafa starfað á Íslandi og færa þann rekstur í átt til markaðsgilda og í raun frá þeirri hugsun að vatn sé fyrir alla. Ég veit ekki hvort allir hafi gert sér grein fyrir að í stað þess að sveitarfélög höfðu skyldu til að starfrækja vatnveitur og höfðu til þess einkarétt skv. eldri lögum að þá mega þau nú framselja þann rétt ótímabundið í hendur fyrirtækis og selja allar eigur vatnsveitunnar í hendur þess. Ég vil eigna þrýstingi BSRB að það skilyrði var sett að slík fyrirtæki verði að vera að meirihluta í eigu opinberra aðila. BSRB vildi ganga lengra og fella orðin “að meirihluta” út. Hér var því greinilegur vilji til að hleypa einkarekstri að og við vitum að aðili í hlutafélagi þarf ekki endilega að ráða yfir meirihluta hlutafjár til að geta stýrt því sem hann vill. Þá er vert að vekja athygli á að vatnsveitur hafa heyrt undir félagsmálaráðuneyti, en iðnaðarráðuneytið hefur verið að setja sérlög um orkufyrirtæki og þar með fellt vatnsveitur undir sig.
Frumvarpið um vatnalögin gerir ráð fyrir að umráðaréttur landeiganda á vatni breytist í kláran eignarétt og frumvarp um rannsóknir og nýtingu á jarðrænum auðlindum, þar með talið vatni, gerir ráð fyrir að eignarlandi fylgi eignarréttur á þeim auðlindum. Eigandi auðlindarinnar þarf ekki leyfi Orkustofnunar til rannsókna, en hafi hann rannsóknarleyfi fær hann forgangsrétt á nýtingarleyfi. Tímalengd nýtingarleyfis vatnsorku er allt að 60 ár en annarra auðlinda allt að 30 ár.
Þessar breytingar, sem og önnur lög er snerta vatn, virðast því ýta undir það sjónarmið að vatn sé einkaeign og að það sé markaðsvara. Því heyra mikilvægir hlutar þessa málflokks fremur undir Iðnaðarráðuneyti en Umhverfisráðuneyti eða Félagsmálaráðuneyti. Það virðist líka opna möguleika á að menn og fyrirtæki geti eignast jarðeignir og nýtt sér vatnið sem uppsprettu auðs.

BSRB hefur í umsögnum sínum um vatnsveitulögin, í erindi sínu til stjórnarskrárnefndar þar sem lagt var til að fest yrði í stjórnarskrá að litið verði á vatn sem mannréttindi og með því að eiga þátt í þessari ráðstefnu andæft þessu sjónarmiði og viljað efla samstöðu um þetta mikilvæga mál. Það er í ljósi þessarar þróunar og vegna þess að við viljum hafa áhrif á hvert stefnir, að þessi sameiginlega yfirlýsing fundarins er svo mikilvæg. Hún snýst um það hvaða sýn við höfum á vatn, hún snýst um það hvaða sýn við höfum á samfélagið. Viljum við að börnin okkar fæðist inn í samfélag þar sem frelsi ríkir svo lengi sem þau hafa efni á þvi – eða viljum við að þeim séu tryggð ákveðin mannréttindi og frelsi samkvæmt því?

Það mun hafa tekið sex ár að semja vatnalögin sem tóku gildi 1923. Ég segi því, flýtum okkur hægt, vöndum til verka og fylgjum ábendingum yfirlýsingarinnar, Vatn fyrir alla!
Takk fyrir.